İlimizde konuşma ve yazı dili sade bir ifade tarzıyla Türkçe’dir.Ağız ve şive olarak belirgin şekliyle: niçun gelmeyan, napıyen,oluncası,gelincesi,nem ben,bilmeyonku gibi örneklendirilebilir.Gün,hafta ve ay adları resmi takvimimizde olduğu gibi kullanılmaktadır. Sadece pazar günü “kapalı pazar veya dernek” pazartesi “Bolu pazarı” günüdür.
Anadolu’da bir çok yerde makamı olduğu bilinen YUNUS EMRE’nin ilahileri ve şiirleri Bolu ve çevresinden derlenen çok sayıdaki cönklerde görülmektedir. Hatta Yunusun ilahileri ile düğün törenlerinde gelin ve damat yeni bir kumaş üzerinden birkaç kez yürütülür.Mengen ilçemizin Gökçesu nahiyesinde Yunuslar Köyü ve Yunus mezarı diye ziyaret edilen bir yer vardır.
Kemal Ümmi XV. Yy.da yaşamış mutasavvıf şairdir.Her yıl ,ömrünün önemli bir bölümünü geçirmiş olduğu Bolu’nun Sazak bölgesindeki Tekke Köyünde adına geleneksel anma günü düzenlenmektedir.
XVI.yy sonlarında yaşadığı bilinen destan kahramanımız Köroğlu Bolu deyince akla gelen isimlerden biridir. Ayrıca kılıç kalkan ile oynanan Köroğlu oyunu mevcuttur.İl merkezinde Belediye meydanında bulunan Köroğlu heykeli dikkat çekicidir.
1772 yılında Yeniçağ Şahnalar köyünde doğan asıl adı İbrahim olan Aşık Dertli 1845 yılında Ankara’da vefat etmiştir.Şair Dertli’nin anıt mezarı Bolu Gerede karayolu üzerinde Şahnalar köyünde bulunmaktadır. Her yıl anma günü düzenlenmektedir.Geredeli Figani,Mudurnulu Yağcı Emin çıraklarıdır.
Geredeli Aşık Figani Nasihat Destanı
Erenler pendini guşeyle cana
A akil doğru sözü arar demişler
“Men aref” bağını kıldınsa me’va
Senin içün her dem bahar demişler
Şu kahpe felekten murat alınmaz
Yalancı dünyada ebet kalınmaz
Malı olmıyanın dostu bulunmaz
Çaylar denizlere akar demişler
Çok zaman gün bulut içinde kalmaz.
Derler bunalıp da hiç adam olmaz
Altun yere düşmeyince pul olmaz
Er düştüğü yerden kalkar demişler
Figani pendimi yabana atma
Rey senin ister tut,istersen tutma
Eğer arif isen sözü uzatma
Südsüz inek durmaz malar demişler
Bilinen en yaygın Köroğlu efsanesi,destanı,türküsü,oyunudur.Ayrıca Akşemseddin Hz.’lerinin,
Mudurnu’da mezarı bulunan Şeyh’ül İmran, Karaarslan,
Ümmi Kemal gibi zatların kerametlerine dair anlatımlar da mevcuttur.
MANİLER
İşte geldim büklüm büklüm | Çeşme önünde yarim |
Sırtımdaki davul yüküm | Boduçmu dolduruyon |
İşte geldim hanenize | Söz verdin de gelmedin |
Selam verdim cümlenize | Çocuk mu kandırıyon |
| |
İncirim var ezilecek | Fındık toplayan gelin |
Tülbentlerde süzülecek | Fındık dalda kalmasın |
Çok bekletme benim ağam | Eğil bir yol öpeyim |
Mahallem var gezilecek | Ahdım yerde kalmasın
|
ATASÖZLERİ-DEYİMLER
Acıtma arsız edersin,acıktırma hırsız edersin
Ağızdan burun yakın,kardaştan karın yakın
Ağzı eğri olsa da,zengin karısı söylesin
Allah dört gözden ayırmasın
Allah kötüler bahtı versin
Bolu’lunun taşınca ayranı,tanımaz bayramı
Burası Bolu, öyne de olu, böyne de olu
Çok endeleyen ya kele, ya köre
Dilmi güzel, dilber mi güzel
Ekmek elin, su gölün, odun abant’ın
Engelsiz döngel yenmiyor
Evin geniş olacağına elin geniş olsun
Fukaranın döngeli köhnümez
Kırk gün kıran olmuş, gene de eceli gelen ölmüş
Sevip dostuna, boşanıp kocana varma
Uşağın hoşafta hakkı olmaz
Yük altındaki eşek anırmaz
Allah göynünün muradını versin